2023 N1 (4)
როგორ მართავენ საკონსტიტუციო სასამართლოები კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებულ სასამართლო პროცესებს
PDF
6-18
რეფერატი

მეც­ნი­ერ­ებ­ის მხრი­დან გლო­ბა­ლურ დათ­ბო­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით უწყვე­ტი გაფ­რთხი­ლე­ბის მი­უხ­ედ­ავ­ად, სა­კა­ნონ­მდებ­ლო და აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ორ­გა­ნო­ები მთე­ლი მსოფ­ლი­ოს მას­შტა­ბით მა­ინც ვერ ახ­ორ­ციელ­ებ­ენ გლო­ბა­ლუ­რი დათ­ბო­ბის სა­წი­ნა­აღ­მდე­გო საკ­მა­რის ღო­ნის­ძი­ებ­ებს, რის შე­დე­გა­დაც მომ­რავ­ლდა კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბით აღ­ძრუ­ლი სასა­მარ­თლო და­ვე­ბი. 2017 წლი­დან 2020 წლამ­დე კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავში­რე­ბუ­ლი სა­სა­მარ­თლო საქ­მე­ები თით­ქმის გა­ორ­მაგ­და მსოფ­ლი­ოს მას­შტა­ბით. სა­სა­მარ­თლო­ები, კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი პრო­ცე­სის დროს, ხში­რად ახ­დე­ნენ გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მე­ქა­ნიზ­მე­ბის უფ­რო დე­ტა­ლუ­რად წარ­მო­ჩენას.

გა­რე­მოს­დაც­ვი­თი მე­ქა­ნიზ­მე­ბი კონ­სტი­ტუ­ცი­ებ­ში გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბუ­ლია, როგორც ინ­დი­ვი­დე­ბის სუ­ბი­ექ­ტუ­რი უფ­ლე­ბა, ან რო­გორც სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო პრინ­ცი­პე­ბი (სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კის მიზ­ნე­ბი). წი­ნა გან­მარტე­ბის­გან გან­სხვა­ვე­ბით, ზო­გი­ერ­თი სა­სა­მარ­თლო ახ­ლა უფ­რო ფარ­თოდ გან­მარტავს სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო პრინ­ცი­პებს, ვიდ­რე ად­რე. კერძოდ, სა­სა­მარ­თლო­ები, კონ­სტი­ტუ­ცი­ით გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბულ სხვა სა­მო­ქა­ლა­ქო თა­ვი­სუფ­ლე­ბებ­თან ერ­თად, ად­გე­ნენ მა­ტე­რი­ალ­ურ უფ­ლე­ბებს გა­რე­მოს­დაც­ვით სფე­რო­ში, სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო პრინ­ცი­პებ­ზე დაყ­რდნობით. გა­რე­მოს დაც­ვის სფე­რო­ში სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო პრინცი­პე­ბის ამ­გვა­რი გან­მარ­ტე­ბა (თუ არ გა­ვით­ვა­ლის­წი­ნებთ კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბის სფე­რო­ში ქვეყ­ნის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბებ­ზე უშუ­ალო ზე­მოქ­მე­დე­ბას) სა­ინ­ტე­რე­სოა შე­და­რე­ბი­თი სა­მარ­თლის ჭრილ­ში, რა­მე­თუ კონ­სტი­ტუ­ცი­ებ­ში ას­ახ­ულია მრა­ვა­ლი სხვა სო­ცი­ალ­ური უფ­ლე­ბა სა­ხელ­მწი­ფო პო­ლი­ტი­კის სა­ხელ­მძღვა­ნე­ლო პრინ­ციპე­ბის სა­ხით. 

კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­სა­მარ­თლო პრო­ცე­სები შე­იძ­ლე­ბა გა­იყ­ოს სამ კა­ტე­გო­რი­ად: (1) სა­ხელ­მწი­ფოს მო­ეთხო­ვე­ბა გარ­კვე­ული ზო­მე­ბის მი­ღე­ბა გა­რე­მოს და­სა­ცა­ვად, (2) სა­ხელ­მწი­ფოს ეკ­რძა­ლე­ბა გა­რე­მოს­თვის სა­ზი­ანო ქმე­დე­ბე­ბის წა­მოწყე­ბა ან გაგ­რძე­ლე­ბა, და (3) გა­რე­მოს დაც­ვის სტან­დარტი გან­მტკი­ცე­ბუ­ლია კონ­სტი­ტუ­ცი­ის ინ­ტერ­პრე­ტა­ცი­ის სა­ფუძ­ველ­ზე. სა­ერ­თაშო­რი­სო შე­თან­ხმე­ბებ­მა, რო­გო­რი­ცაა პა­რი­ზის შე­თან­ხმე­ბა, ას­ევე მნიშ­ვნე­ლოვ­ნად იმ­ოქ­მე­და ერ­ოვ­ნული სა­სა­მარ­თლოს პრაქ­ტი­კა­ზე. ეს ცხად­ყოფს, რომ ერ­ოვ­ნულ სა­სა­მარ­თლო­ებს შე­უძ­ლი­ათ და­აწ­ეს­ონ კლი­მა­ტის დაც­ვის სა­ერ­თა­შო­რი­სო შე­თანხმე­ბე­ბის პი­რო­ბებ­თან შე­სა­ბა­მი­სო­ბის მოთხოვ­ნე­ბის და გა­რე­მოს დაც­ვის სფე­როში სა­კონ­სტი­ტუ­ციო სარ­ჩე­ლე­ბის, რო­გო­რი­ცაა თა­ობ­ათა შო­რის თა­ნას­წო­რო­ბის  უზ­რუნ­ველ­ყო­ფის მოთხოვ­ნა, აღ­სრუ­ლე­ბის ვალ­დე­ბუ­ლე­ბა. გა­რე­მოს დაც­ვის ზო­გა­დი პრინ­ცი­პე­ბი, მათ შო­რის, პრინ­ცი­პი „დამ­ბინ­ძუ­რე­ბე­ლი იხ­დის“, ხდე­ბა რე­ალ­იზ­ებ­ად გა­დაწყვე­ტი­ლე­ბებ­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი დე­ბა­ტე­ბის ნა­წი­ლი. ზოგა­დად, კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­სა­მარ­თლო პრო­ცე­სე­ბი და ამ პრო­ცე­სე­ბის დროს გა­მო­ტა­ნი­ლი სა­სა­მარ­თლო გა­დაწყვე­ტი­ლე­ბე­ბი ზო­გი­ერთ ქვე­ყა­ნა­ში იქ­ცა იარ­აღ­ად, რო­მე­ლიც სა­კა­ნონ­მდებ­ლო და აღ­მას­რუ­ლე­ბე­ლი ხე­ლისუფ­ლე­ბის ორ­გა­ნო­ებს აიძ­ულ­ებს იმ­ოქ­მე­დონ ისე, რომ გა­ით­ვა­ლის­წი­ნონ კლი­მატის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­კითხე­ბი, გა­ნა­ხორ­ცი­ელ­ონ და მი­აღ­წი­ონ კლი­მა­ტის დაც­ვას­თან და­კავ­ში­რე­ბულ იმ მიზ­ნებს, რო­მელ­თა დაც­ვის ვალ­დე­ბულე­ბა მათ ქვეყ­ნებს აქ­ვთ აღ­ებ­ული. 
 

საკვანძო სიტყვები: კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­სა­მარ­თლო პრო­ცე­სე­ბი, ად­ამი­ან­ის უფ­ლე­ბე­ბი, კლი­მა­ტის ცვლი­ლე­ბით გა­მოწ­ვე­ული პრობლე­მის სა­მარ­თლი­ანი მოგ­ვა­რე­ბა, გა­რე­მოს დაც­ვას­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი სა­კონსტი­ტუ­ციო სა­მარ­თა­ლი.
გამოყენებული ლიტერატურა

1. Betaah, A./Albrecht, E./Egute, T. (2019). The Human Right to Healthy Environment in Cameroon: An Environmental Constitutionalism Perspective. Journal of Environmental Law and Litigation, 34, pp. 61-96.
2. Durner, W., in Herdegen, M., Masing, J., Poscher, R., Gärditz, K. F., Burkart, N., & Bäcker, M. (2021). Handbuch des Verfassungsrechts : Darstellung in transnationaler Perspektive. C.H. Beck.
3. Heselhaus, in Rehbinder, E., Schink, A. (2018). Grundzüge des Umweltrechts, Erich Schmidt Verlag.
4. Kirby, M. (2019). Environmental and Planning Law in the Age of Human Rights and Climate Change. 36 Environmental and Planning Law Journal, p.181-196.
5. Leisner W., in Sodan, H., Leisner, W. G., Schenke, R. P., Schmahl, S., & Haratsch, A. (2015). Grundgesetz. C.H. Beck.
6. May, J. R./Daly, E. (2019). Global Judicial Handbook on Environmental Constitutionalism.
7. Schmidt, R./ Kahl, W. (2006). Umweltrecht, 7. Auflage.
8. Sands, P., Peel,J., Fabra, A., & MacKenzie,R.(2018). Principles ofInternational Environmental Law (4th Ped.). Cambridge: Cambridge University Press. doi:10.1017/9781108355728.
9. Tan, K.-C. (2023). Climate reparations: Why the polluter pays principle is neither unfair nor unreasonable. WIREs Climate Change, e827.